De pot verwijt de ketel

In reactie op Bilal Benyaich's 'Het ene multiculturalisme is het andere niet' (De Morgen, 19/2/2008).

Gepubliceerd in De Morgen van 21/2/2008 :

De pot verwijt de ketel...

... om het met een oud Vlaams spreekwoord te zeggen. Volgens Bilal Benyaich, in zijn stuk "Het ene multiculturalisme is het andere niet" (De Morgen, 19/02/2008), wordt er nogal wat aan "conceptual stretching" gedaan in het debat omtrent de multiculturele samenleving, en de relatie van de islam met het westen. Die al te nonchalante omgang met de begrippen zou dan vooral blijken uit de manier waarop het Britse multiculturalisme wordt gelijk gesteld aan het Europese of Belgische. Hoog tijd om te achterhalen wie nu eigenlijk zwart ziet...

Misschien moet Benyaich voor zijn eigen hersengymnastiek wat professionele begeleiding inroepen, want zijn stuk wemelt van de tegenstrijdigheden. Over institutionalisering bijvoorbeeld : "In het Britse multiculturele model is men een eindje gevorderd in het institutionaliseren van groepsverschillen en hebben confessionele gemeenschappen religieuze autonomie op beperkte delen van een aantal levensdomeinen." Voor Benyaich voldoende reden om de invoering van de sharia in Engeland als valabel te begrijpen. Met andere woorden, de interne wetmatigheid van de instituten dicteert dus de inrichting van een samenleving ? Prat gaan op het vloeiende, meerlagige en samengestelde karakter van "open burgerschap", en toch zoveel determinisme aan de dag leggen..

Ten eerste ontgaat het hem blijkbaar dat onze rechtstaat eveneens wel al een "eindje gevorderd" is inzake instituten en ontwikkelingen - maar vermoedelijk is dat een detail. Ten tweede lijkt hij handig te vergeten dat sharia ook hier bij ons reeds wordt toegepast, bijvoorbeeld in de Molenbeekse gemeentescholen die allemaal onverkort halal voedsel serveren. Misschien kan men zoiets geen instituut noemen, maar het heeft wel verdacht veel weg van een verworven recht. Benyaich vraagt verder om differentiatie in het debat, maar beperkt zich zelf tot een tweedeling tussen de Britten enerzijds, en de continentalen anderzijds, alsof het Franse samenlevingsmodel zomaar gelijk is aan het Nederlandse. Tenslotte, en voor een interculturele particularist als Benyaich toch een cruciale kwestie durf ik te denken : wat is de rol van het vrije individu, van leerprocessen, maatschappelijke dialoog en ontwikkeling ? Die lijkt verwaarloosbaar, als het instituut regeert.

Meteen nadat je als lezer deze wirwar hebt opengelegd, geraak je alweer verstrikt in het volgende kluwen. Want, zo stelt Benyaich, het is uiteindelijk toch niet dat multiculturalisme wat telt, dat is slechts een alibi om versteende, polariserende culturele identiteiten in te voeren, die niets anders voortbrengen dan miserie en ellende. Waar het wèl om gaat, zo wordt op redelijk revolutionaire toon gesteld, is het interculturele. "De toekomst is aan de interculturelen". Fijn. Anders dan het multiculturalisme streven de interculturalisten naar een maatschappelijk discours dat zoemt als een polyfonie van culturele invloeden, biografische bijzonderheden, familiale, geografische contextualiteiten en dies meer. Identiteit is "meerlagig, meervoudig, samengesteld". 'Boeiend vloeiend', mochten ze daar nog op zoek zijn naar de juiste catchphrase. Vreemd genoeg blijkt die gelaagdheid niet te gelden voor de Vermeerschen, van Istendaels, Barnards (laten we zijn recht om als vijand erkend te worden honoreren) én nationalisten én islamisten én populisten, want zij hebben slechts één kenmerk, met name dat ze allemaal een monocultureel hersenspinsel nastreven. Verbazingwekkend hoe een interculturalist de scherpte en luciditeit aan de dag legt om het hele politieke en ideologische spectrum in één hutsepot te draaien, en die hutsepot meteen een versteende, monoculturele essentie mee te geven. Tenslotte, in een Vlaamse bouillabaise is het toch ook het merg wat telt niet ? Schrikbarend ook hoe het principe van de interculturaliteit zélf geldt als demarcatie voor een 'wij' tegenover 'zij', waarmee meteen de polarisatie die men bestrijdt, langs de achterdeur weer wordt ingevoerd.

Het conceptual stretching waartegen Benyaich zich uitspreekt, dreigt hem zelf te verstrengelen. Is er een Vlaamse scout in de zaal ergens, om deze knoop te ontwarren ?