Hijab : dames aan het woord (NL)

In het kader van een conferentie over beeldvorming en identiteit aan de universiteit van Gloucestershire in Engeland, presenteerde ik recent een bijdrage rond hijab. De tendens van mijn stuk was gericht op de lezing van hijab als actief onderhandelingsplatform in de verzoening van islam, moderniteit en de westerse publieke ruimte. De embryonale gedachten die ik naar aanleiding van die conferentie uitzette, wil ik nu graag verder ontwikkelen.

Ik hoor vaak dat de redenen om een hoofddoek te dragen heel divers en persoonlijk zijn. Voor sommige vrouwen gaat het om een teken van zuivere devotie, voor anderen is het een manier om onder de sociale druk uit te komen. En tussenin bestaan blijkbaar talrijke andere, gemengde argumentaties. Al deze particuliere beweegredenen maken hijab tot een bijzonder complex en fascinerend gegeven. Zelf wil ik vooral inzoemen op de hoofddoek als communicatiemiddel. Het is namelijk mijn hypothese dat de hoofddoek/hijab signalen uitzendt naar zowel de eigen culturele, sociale en religieuze achterban, als naar de heterogene publieke ruimte waarin moslima's zich hier in het westen bewegen.

Eerder dan een principieel standpunt in te nemen voor of tegen het dragen van een hoofddoek in een Europese publieke context, probeer ik een opening te vinden die wijst op culturele adaptatie, en graduele betekenisverschuiving van hijab zelf, die er in slaagt kernelementen te behouden, en andere in te ruilen voor een nieuwsoortige betrokkenheid op de lokale omgeving. Tijdens mijn presentatie maakte ik daarvoor gebruik van een reeks foto's die ik bijeen heb gesprokkeld op het internet, om uiteindelijk scherp te stellen op de beelden die ook hier zijn opgenomen.

Treffend aan deze beelden vind ik dat elk van de afgebeelde dames zichzelf instant reveleert als moslima, zonder evenwel haar persoonlijkheid, fantasie, speelsheid, knipoog en zelfs sensualiteit prijs te geven aan een verstikkend religieus collectivisme. Het komt me voor dat de dames in deze foto's een geheel eigen interpretatie weten te geven aan het dubbelzijdige complex van moderne vrouw én moslima. De vermenging van islamitische, arabische en - ruimer - oriëntaalse elementen (met zelfs hier en daar verwijzing naar een westerse popiconografie van filmsterren, piraten, en hippies - getuige daarvan andere foto's uit mijn reeks) maken de hoofddoek hier tot een poreus doorgeefluik van verschillende referentiekaders, waarin Koran en De Sprookjes van Duizend en Eén Nacht hand in hand lijken te gaan; waarin zelfzekerheid en emancipatie tegelijk ook een eloquente expressie zijn van vroomheid en traditie; vooral geven deze foto's uitdrukking aan een interpretatie waarin hijab zélf de voorwaarden en mogelijkheden aanreikt van communicatie tussen culturen en geslachten; zo ontkomt ie aan de kritiek die zegt dat de hijab een symbool van onderdrukking zou zijn (en soms is), én keert ie z'n eigen fundamentale betekenis van 'afscheiding' binnenste buiten.


Mijn blik op de hijab zoals hierboven beschreven beschouw ik zelf als 'dynamisch', maw, vrij van zwart/wit tegenstelling die integraal pro of contra is, met ruimte voor persoonlijke interpretatie, en heel duidelijk gezien in de context van het probleem van de publieke ruimte waarin ik als niet-gelovige, Vlaamse, man besta. Nochtans bekruipt mij het gevoel dat mijn lezing te 'theoretisch' is. Wanneer ik rondkijk in m'n eigen stedelijke omgeving, op straat, in winkels, en jawel, zeker ook in de media, word ik zelden met vertegenwoordigers van deze hijab geconfronteerd. Veel vaker zie ik een hijab naar voren treden die zich conformeert aan de collectivistische eis van bescheidenheid en onopvallendheid, en dus eerder persoonlijkheid uitgomt ipv ze affirmeren. Het maakt de interculturele verstandhouding er niet makkelijker op. Zeker voor een observator in mijn toestand (niet-gelovig, Vlaams, MAN) is een meer traditionele hijab eerder een rem op inhoudelijke dialoog dan dat het uitwisseling en contactname zou stimuleren.

Het zou me dan ook ten zeerste benieuwen om te vernemen in welke mate mijn lezing van de hijab steek houdt. Is mijn begrip van een dubbelzijdige communicatie correct ? En zo ja, gaat het dan over een communicatie waarin geloof wordt vermengd met een zekere gelaïciseerde speelsheid, om een combinatie op te leveren die én identiteitsbevestigend én emanciperend werkt ? En vooral, waarom zie ik daar zo weinig van terug in onze eigen stedelijke omgevingen ? Of welke details zie ik over het hoofd ? Comments welkom !

Alle foto's hier afkomstig van Schouffe's fotos op Flickr